¿Hacia la unidad de Hispania? Explicaciones sociales a las ofensivas militares visigodas en la Península Ibérica (siglos VI-VIII)

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/gladius.2020.03

Palabras clave:

Botín de guerra, conquista, ejército visigodo, Hispania, historia social, monarquía visigoda

Resumen


La guerra y la conquista fueron dos elementos claramente presentes en el proceso de construcción del reino visigodo hispano. El presente trabajo pretende ofrecer explicaciones alternativas al expansionismo territorial de los visigodos en Hispania por la vía armada, considerando las campañas ofensivas visigodas no como la consecuencia última de un proyecto secular dirigido a la consecución de la unidad peninsular bajo soberanía goda, sino de motivaciones mucho más inmediatas, que distaban del maximalismo. En este sentido, y sirviéndonos de los postulados de la historia social y de la antropología consagrada al estudio de la guerra, pondremos de relieve el papel de las motivaciones personales de los monarcas, en concreto su búsqueda de supervivencia política, y de las colectivas de la comitiva armada, en especial sus ansias de botín, como móviles principales de la actividad militar ofensiva visigoda.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Arce, J. (2009): «The Visigoths in Spain: Old and New Historical Problems», W. Pohl y V. Wieser (eds.), Der frühmittelalterliche Staat - Europäische Perspektiven. Wien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften: 31-42.

Barbero, A. (1989): «Las divisiones eclesiásticas y las relaciones entre la Iglesia y el Estado en la España de los siglos VI y VII», M.ª J. Hidalgo de la Vega (ed.), La historia en el contexto de las ciencias humanas y sociales. Homenaje a Marcelo Vigil Pascual. Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca: 169-190.

Barbero, A. y Vigil, M. (1978): La formación del feudalismo en la Península Ibérica. Barcelona, Crítica.

Barbero, A. y Vigil, M. (2012 [1965]): «Sobre los orígenes sociales de la Reconquista: cántabros y vascones desde fines del Imperio Romano hasta la invasión musulmana», Visigodos, cántabros y vascones en los orígenes sociales de la Reconquista. Pamplona, Urgoiti: 7-72.

Besga Marroquín, A. (1983): Consideraciones sobre la situación política de los pueblos del Norte de España durante la época visigoda del reino de Toledo. Bilbao, Publicaciones de la Universidad de Deusto.

Besga Marroquín, A. (2007): «El "morbo gótico": ¿tópico o realidad?». Letras de Deusto, 37 (117): 135-144.

Bossen, C. (2006a): «Chiefs Made War and War Made State? War and Early State Formation in Ancient Fiji and Hawaii», T. Otto, H. M. Thrane y H. Vandkilde (eds.), Warfare and Society. Archaeological and Social Anthropological Perspectives. Aarhus, Aarhus University Press: 237-259.

Bossen, C. (2006b): «War as Practice, Power, and Processor: A Framework for the Analysis of War and Social Structural Change», T. Otto, H. M. Thrane y H. Vandkilde (eds.), Warfare and Society. Archaeological and Social Anthropological Perspectives. Aarhus, Aarhus University Press: 89-102.

Braul. Caesar., Confess. uel profess. fid. Iudeor. ciuit. = Braulio Caesaraugustanus, Confessio uel professio Iudaeroum civitatis Toletanae. Ed. J. C. Martín-Iglesias (2018): Braulionis Caesaraugustani Epistulae. CC, Series Latina, 114B. Turnhout, Brepols.

Braul. Caesar., Epist. = Braulius Caesaraugustanus, Epistulae. Ed. R. Miguel Franco y J. C. Martín-Iglesias (2018): Braulionis Caesaraugustani Epistulae. CC, Series Latina, 114B. Turnhout, Brepols.

Braul. Caesar., VSA = Braulius Caesaraugustanus, Vita Sancti Aemiliani. Ed. J. Oroz (1978): «Sancti Braulionis Caesaraugustani episcopi. Vita Santi Aemiliani». Perficit, 9 (119-120): 165-228.

Brown, P. (2012): Through the Eye of a Needle. Wealth, the Fall of Rome, and the Making of Christianity in the West. Princeton, Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400844531

Carrié, J.-M. (1995): «L'État à la recherche de nouveaux modes de financement des armées (Rome et Byzance, IVe-VIIIe siècles)», A. Cameron (ed.), The Byzantine and Early Islamic Near East, III. States, Resources and Armies. Princeton, Darwin Press: 27-60. https://doi.org/10.2307/j.ctv1b9f5rq.7

Castellanos, S. (1994): «Aproximación a la historia política del Alto Valle del Ebro durante los siglos V-VI d. C.». Brocar, 18: 141-150. https://doi.org/10.18172/brocar.1784

Castellanos, S. (2007): Los godos y la cruz: Recaredo y la unidad de 'Spania'. Madrid, Alianza Editorial.

Cazier, P. (1994): Isidore de Séville et la naissance de l'Espagne catholique. Paris, Beauchesne. https://doi.org/10.14375/NP.9782701012995 PMid:7703552

CE = Codex Euricianus. Ed. Á. d'Ors (2014 [1960]): El Código de Eurico. Madrid, BOE.

Chron. Caesar. = Chronica Caesaraugustana. Ed. C. Cardelle de Hartmann (2001): Victoris Tvnnvnensis Chronicom cum reliquiis ex consularibus Caesararugustanis et Iohannis Biclarensis Chronicon. CC, Series Latina, 173A. Turnhout, Brepols.

Chron. Moz. a. 754 = Chronica Mozárabe de 754. Ed. J. E. López Pereira (2009): Continuatio Isidoriana Hispana. Crónica Mozárabe de 754. León, Archivo Histórico Diocesano.

Cohen, R. (1984): «Warfare and State Formation: Wars Make States and States Make Wars», B. Ferguson (ed.), Warfare, Culture, and Environment. New York, Academic Press: 329-358.

Collins, R. (1984): «The Basques in Aquitaine and Navarre: Problems of Frontier Government», J. Gillingham y J. C. Holt (eds.), War and Government in the Middle Ages. Essays in Honour of J. O. Prestwich. Suffolk, The Boydell Press: 3-17.

Concilios visigóticos e hispano-romanos. Ed. J. Vives (1963). Barcelona-Madrid, CSIC.

Cosentino, S. (2018): «Public Power, Military Service and the Early Middle Ages: East and West», A. Kolia-Dermitzaki, V. Seirinidou y S. G. Ploumidis (eds.), Histories of War in South-Eastern Europe. An Approach in the longue durée. Athena, National and Kapodistrian University of Athens- Hêrodotos Publications: 209-225.

De Brestian, S. C. (2011): «Vascones and Visigoths: Creation and Transformation of Identity in Northern Spain in Late Antiquity», R. W. Mathisen y D. Shanzer (eds.), Romans, Barbarians, and the Transformation of the Roman World: Cultural Interaction and the Creation of Identity in Late Antiquity. Farnham, Ashgate: 283-298.

Descola, P. (1996): «Les affinités sélectives. Alliance, guerre et prédation dans l'ensemble jivaro». L'Homme, 33 (126): 171-190. https://doi.org/10.3406/hom.1993.369635

Díaz, P. C. (1997): «Gallaecia: de reino suevo a provincia visigoda», G. Pereira-Menaut (coord.), Galicia fai dous mil anos: o feito diferencial galego, I, Historia. Santiago de Compostela, A Editorial da Historia: 253-278.

Díaz, P. C. (2004): «En tierra de nadie: visigodos frente a bizantinos. Reflexiones sobre la frontera», I. Pérez Martín y P. Bádenas de la Peña (eds.), Bizancio y la Península Ibérica. De la Antigüedad Tardía a la Edad Moderna. Madrid, CSIC: 37-60.

Díaz, P. C. (2006): «La cristianización de Cantabria antes del Beato», P. Á. Fernández Vega (coord.), Apocalipsis. El ciclo histórico del Beato de Liébana. Santander, Consejería de Cultura, Turismo y Deporte: 45-69.

Díaz, P. C. (2010): «El siglo VI en Galia e Hispania a través de las fuentes escritas». Zona Arqueológica, 11: 349-363.

Díaz, P. C. (2011): El reino suevo (411-585). Tres Cantos, Akal.

Díaz, P. C. (2012): «La dinámica del poder y la defensa del territorio: para una comprensión del fin del reino visigodo de Toledo», De Mahoma a Carlomagno. Los primeros tiempos (siglos VII-IX). Pamplona, Gobierno de Navarra: 167-206.

Diego Santos, F. (1979): «De la Asturias sueva y visigoda». Asturiensia Medievalia, 3: 17-73.

Diesner, H. J. (1978): «Bandas de criminales, bandidos y usurpadores en la España visigoda». Hispania Antiqua, 8: 129-142.

Ep. Wisig. = Epistulae Wisigothicae. Ed. J. Gil (1991 [1972]): Miscellanea Wisigothica. Sevilla, Universidad de Sevilla: 1-49.

Ferguson, R. B. (2008): «Ten Points on War». Social Analysis, 52 (2): 32-49. https://doi.org/10.3167/sa.2008.520203

Fernández, D. (2017): Aristocrats and Statehood in Western Iberia, 300-600 C.E. Philadelphia, University of Pennsylvania Press. https://doi.org/10.9783/9780812294354

Fernández Delgado, A.; Martínez Jiménez, J. y Tejerizo García, C. (2013): «Old and New Elites in the Visigothic Kingdom (AD 550-650)», E. M. Van der Wilt y J. Martínez Jiménez (eds.), Though Times: The Archaeology of Crisis and Recovery. Oxford, BAR: 161-170.

Fredeg., Chron. = Fredegarius, Chronicon. Ed. B. Krusch (1888): Fredegarii et aliroum chronica. Vita Sanctorum. MGH, Scriptores Rerum Merouingicarum, T. II. Hannover, Impensis Bibliopolii Hahniani.

Frighetto, R. (2018): «Cuando la confrontación genera la colaboración: godos, romanos y el surgimiento del reino hispanogodo de Toledo (siglos V-VI)». Vínculos de Historia, 7: 157-172.

García González, J. J. (1995): «Incorporación de la Cantabria romana al estado visigodo». Cuadernos burgaleses de historia medieval, 2: 167-230.

García Moreno, L. A. (2008): Leovigildo. Unidad y diversidad de su reinado. Madrid, Real Academia de la Historia.

Garipzanov, I. H.; Geary, P. J. y Urbanczyk, P. (2008): «Introduction: Gentes, Gentile Identity, and State Formation in Early Medieval Europe», I. H. Garipzanov, P. J. Geary y P. Urbanczyk (eds.), Franks, Northmen and Slavs: Identities and State Formation in Early Medieval Europe. Turnhout, Brepols: 1-14. https://doi.org/10.1484/M.CURSOR-EB.3.3233

Gibert, R. (1956): «El reino visigodo y el particularismo español», I Goti in Occidente. Spoleto, CISAM: 537-584.

Giddens, A. (1984): The Constitution of Society. Outline of the Theory of Structuration. Cambridge, Polity Press.

Greg. Magn., Reg. Epist. = Gregorius Magnus, Registrum Epistolarum. Ed. N. Norberg (1982): S. Gregorii Magni. Registrum Epistularum, Libri VIII-XIV, Appendix. Turnhout, Brepols.

Greg. Tur., DLH = Gregorius Turonensis, Decem Libri Historiae. Ed. B. Krusch y W. Levison (1951): Gregorii Episcopi Turonensis Historiarum Libri X. MGH, Scriptores Rerum Merouingicarum, T. I, P. I. Hannover, Impensis Bibliopolii Hahniani.

Greg. Tur., In Glor. Confess. = Gregorius Turonensis, In Gloria Confessorum. Ed. B. Krusch (1885): Gregorii episcopi Turonensis miracula et opera minora. MGH, Scriptores Rerum Merouingicarum, T. I, P. II. Hannover, Impensis Bibliopolii Hahniani.

Grierson, P. (1959): «Commerce in the Dark Ages: A Critique of the Evidence». Transactions of the Royal Historical Society, Fifth Series, 8: 123-140. https://doi.org/10.1017/S0080440100017576

Halsall, G. (2003): Warfare and Society in the Barbarian West, 450-900. London, Routledge.

Halsall, G. (2018): «Predatory Warfare − the Moral and the Physical», R. Keller y L. Sarti (eds.), Pillages, tirbuts, captifs. Prédation et sociétés de l'Antiquité tardive au haut Moyen Âge. Paris, Éditions de la Sorbonne: 53-68. https://doi.org/10.4000/books.psorbonne.39940

Hardt, M. (1998): «Royal Treasures and Representation in the Early Middle Ages», W. Pohl y H. Reimitz (eds.), Strategies of Distinction. The Construction of Ethnic Communities, 300-800. Leiden, Brill: 255-280.

Heather, P. (1998): The Goths. Malden, Blackwell Publishers.

Hidalgo Prieto, R. (2005): «Algunas cuestiones sobre la Corduba de la Antigüedad tardía», J. M.ª Gurt y A. Ribera (eds.), VI Reunió d'Arqueologia cristiana hispánica. Les ciutats tardoantigues d'Hispania: cristianització I topografía. Barcelona, Institut d'Estudis Catalans: 401-414.

Hillgarth, J. N. (1970): «Historiography in Visigothic Spain», La storiografia altomedievali. Spoleto, CISAM: 261-311.

Hillgarth, J. N. (1985): «Coins and Chronicles: Propaganda in Sixth-Century Spain and the Byzantine Background», Visigothic Spain, Byzantium and the Irish. London, Variorum Reprints: 483-508.

ICERV = Inscripciones cristianas de la España romana y visigoda. Ed. J. Vives (1942). Barcelona, CSIC.

Innes, M. (2006): «Land, Freedom and the Making of the Medieval West». Transactions of the Royal Historical Society, 16: 39-74. https://doi.org/10.1017/S0080440106000430

Innes, M. (2007): Introduction to Early Medieval Western Europe, 300-900. London − New York, Routledge.

Ioh. Bicl., Chron. = Iohannes Biclarensis, Chronicon. Ed. C. Cardelle de Hartmann (2001): Victoris Tvnnvnensis Chronicom cum reliquiis ex consularibus Caesararugustanis et Iohannis Biclarensis Chronicon. CC, Series Latina, 173A. Turnhout, Brepols.

Isid. Hisp., Chron. = Isidorus Hispalensis, Chronica. Ed. J. C. Martín (2003): Isidori Hispalensis Chronica. CC, Series Latina, 112. Turnhout, Brepols.

Isid. Hisp., Etym. = Isidorus Hispalensis, Etymologiae. Ed. J. Oroz Reta y M.-A. Marcos Casquero (2009): San Isidoro de Sevilla. Etimologías. Edición bilingüe. Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos.

Isid. Hisp., Hist. = Isidorus Hispalensis, Historiae. Ed. C. Rodríguez Alonso (1975): Las Historias de los godos, vándalos y suevos de Isidoro de Sevilla. León, Archivo Histórico Diocesano.

Isla, A. (2010): Ejército, sociedad y política en la península ibérica entre los siglos VII y XI. Madrid, Ministerio de Defensa − CSIC.

Iul. Tol., Hist. Wamb. = Iulianus Toletanus, Historia Wambae. Ed. W. Levison (1976): Sancti Iuliani Toletanae sedis episcopi, opera, pars I. CC, Series Latina, 115. Turnhout, Brepols.

Iul. Tol., Progn. Fut. saec. lib. tres = Iulianus Toletanus, Prognosticon futuri saeculi libri tres. Ed. W. Levison (1976): Sancti Iuliani Toletanae sedis episcopi, opera, pars I. CC, Series Latina, 115. Turnhout, Brepols.

James, E. (1997): «The Militarisation of Roman Society, 400-700», A. N. Jorgensen y B. L. Clausen (eds.), Military Aspects of Scandinavian Society in a European Perspective, AD 1-1300. København, Copenhagen National Museum: 19-24.

Joye, S. (2010): «Le femme comme butin de guerre à la fin de l'Antiquité et au début du Moyen Âge», M. Trevisi y P. Nivet (eds.), Les femmes et la guerre de l'Antiquité à 1918. Paris, Institut d'Stratégie Comparée: 91-108.

Jucker, M. (2009): «Le butin de guerre au Moyen Âge. Aspects symboliques et économiques». Francia, 36: 113-133.

Keegan, J. (1995 [1993]): Historia de la guerra. Barcelona, Planeta.

Keller, R. (2013): Les profits de la guerre: Prédation et Pouvoir dans le monde franc (VIe-Xe siècle). Paris, Université de Paris Est [Tesis doctoral inédita]. https://doi.org/10.4000/ifha.8057

Keller, R. (2018): «Prédations et sociétés de l'Antiquité tardive au Moyen Âge: remarques introductives», R. Keller y L. Sarti (eds.), Pillages, tributs, captifs. Prédation et sociétés de l'Antiquité tardive au haut Moyen Âge. Paris, Éditions de la Sorbonne: 7-25. https://doi.org/10.4000/books.psorbonne.39926

King, P. D. (1981 [1972]): Derecho y sociedad en el reino visigodo. Madrid, Alianza Editorial.

Kulikowski, M. (2004): Late Roman Spain and Its Cities. Baltimore − London, The John Hopkins University Press.

Kulikowski, M. (2005): «Cities and Government in Late Antique Hispania», M. Kulikowski (ed.), Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives. Leiden, Brill: 31-75.

Le Jan, R. (2011): «Les élites au haut Moyen Âge : approche sociologique et anthropologique», F. Bougard, H.-W. Goetz y R. Le Jan (eds.), Théorie et pratiques des élites au haut Moyen Âge. Cocneption, perception et réalisation-Theorie und Praxis frühmittelalterlicher Eliten. Konzepte, Wahrnehmung und soziale Umsetzung. Turnhout, Brepols: 69-100. https://doi.org/10.1484/M.HAMA-EB.1.100111

Lécrivain, C. (1890): «Études sur le Bas-Empire». Mélanges de l'École Française de Rome, 10: 253-283. https://doi.org/10.3406/mefr.1890.6642

Lenski, N. (2011): «Captivity and Roman-Barbarian Interchange», R. W. Mathisen, D. Shanzer (eds.), Romans, Barbarians, and the Transformation of the Roman World. Cultural Interaction and the Creation of Identity in Late Antiquity, Farnham, Ashgate: 185-198.

LV = Lex Visigothorum. Ed. K. Zeumer (1902): Leges Nationum Germanicarum. MGH, Legum Sectio I, T. 1. Hannover, Impensis Bibliopolii Hahniani.

Martin, C. (2003): La géographie du pouvoir dans l'Espagne visigothique. Villeneuve d'Ascq, Presses Universitaires du Septentrion. https://doi.org/10.4000/books.septentrion.53176

Martín Viso, I. (1999): «Organización episcopal y poder en la Antigüedad Tardía y el Medievo (siglos V-XI): las sedes de Calahorra, Oca y Osma». Iberia, 2: 151-190.

Martín Viso, I. (2002): Fragmentos del Leviatán: la articulación política del espacio zamorano en la Alta Edad Media. Zamora, Instituto de Estudios Zamoranos Florián de Ocampo.

Martín Viso, I. (2006): «La configuración de un espacio de frontera: propuestas sobre la Vasconia tardoantigua», U. Espinosa y S. Castellanos (eds.), Comunidades locales y dinámicas de poder en el norte de la Península Ibérica durante la Antigüedad Tardía. Logroño, Universidad de la Rioja:-139.

Martínez Pizarro, J. (2005): The Story of Wamba: Julian of Toledo's Historia Wambae regis. Washington DC, The Catholic University of America Press.

Menéndez Bueyes, L. R. (2001): Reflexiones críticas sobre el origen del reino de Asturias. Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.

Moore, M. E. (2011): A Sacred Kingdom: Bishops and the Rise of Frankish Kingship, 300-850. Washington DC, Catholic University of America Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt2851kc

Moreno Resano, E. (2011): «La representación épica del combate y de la muerte del guerrero en el epitafio de Opilano (año 642)». Habis, 42: 299-316.

Moreno Resano, E. (2015): «Vascones, francos y visigodos en los siglos VI y VII: dinámicas de delimitación y división del solar vascón». Príncipe de Viana, 76 (261): 347-357.

Novo Guisán, J. M. (1992): Los pueblos vasco-cantábricos y galaicos en la Antigüedad Tardía. Siglos III-IX. Alcalá de Henares, Servicio de Publicaciones de la Universidad de Alcalá.

Osborne, J. M. (2018-2019): «A Call to Arms: Cross-Regional Communication and the Visigothic Military». Visigothic Symposium, 3: 55-71.

Otterbein, K. (2009): The Anthropology of War. Long Grove, Waveland Press.

Parra Romo, Á. (2018): «El ejército visigodo en campaña, Wamba y la secesión de la Narbonense». Studia Historica. Historia Antigua, 36: 221-251. https://doi.org/10.14201/shha201836221251

Pérez Sánchez, D. (1989): El ejército en la sociedad visigoda. Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.

Petersen, L. I. R. (2013): Siege Warfare and Military Organization in the Successor States (400-800): Byzantium, the West and Islam. Leiden, Brill. https://doi.org/10.1163/9789004254466

Poveda Arias, P. (2017): «A vueltas con la frontera tardoantigua: la Submeseta norte en los confines del reino visigodo». Arkeogazte, 7: 79-96.

Poveda Arias, P. (en prensa): «The Role of the Military Factor in the Political and Administrative Shaping of the Visigothic Kingdom (6th-7th Centuries)», G. M. Berndt, E. Bennett, S. Esders y L. Sarti (eds.), Early Medieval Militarisation. Manchester, Manchester University Press.

Poveda Navarro, A. M. (1991): «La creación de la sede de Elo en la expansión toledana de finales del s. VI en el S. E. Hispánico», III Concilio, XIV Centenario, 589-1989. Toledo, Arzobispado de Toledo: 611-626.

Procop., BG = Procopius Caesariensis, De Bello Gothico. Ed. H. B. Dewing (1919): Procopius, III, History of the Wars, Books V and VI. Londo-New York, William Heinemann-G.P. Putnams Sons.

Reinhart, W. (1944-1945): «El rey Leovigildo, unificador nacional». Boletín del Seminario de Estudios de Arte y Arqueología, 11: 97-107.

Reuter, T. (1997): «The Recruitment of Armies in the Early Middle Ages: What Can We Know?», A. N. Jorgensen y B. L. Clausen (eds.), Military Aspects of Scandinavian Society in an European Perspective, AD 1-1300. København, Copenhagen National Museum: 32-37.

Reydellet, M. (1981): La royauté dans la littérature latine de Sidoine Apollinaire à Isidore de Séville. Roma, École Française de Rome. https://doi.org/10.3406/befar.1981.1240

Ruchesi, F. (2016): «El ejército y la Guerra en la construcción de la cohesión. El caso de los visigodos: siglo V y comienzos del VI». Temas Medievales, 24: 161-184.

Ruchesi, F. (2018-2019): «Military Matters in the Visigothic Kingdom: Initial Considerations». Visigothic Symposium, 3: 72-87.

Ruiz Gutiérrez, A. (1999): «Notas sobre la dominación visigoda en Cantabria», J. González (ed.), El mundo mediterráneo (siglos III-VII). Madrid, Ediciones Clásicas: 452-462.

Rus Rufino, S. (2015): «Unidad y paz en el reino visigodo. Dos aspectos del pensamiento político de Isidoro de Sevilla». Antiquité tardive, 23: 81-94. https://doi.org/10.1484/J.AT.5.109370

Sahlins, M. (1963): «Poor Man, Rich Man, Big-Man, Chief: Political Types in Melanesia and Polynesia». Comparative Studies in Society and History, 5 (3): 285-303. https://doi.org/10.1017/S0010417500001729

Sánchez-Albornoz, C. (1970): «El ejército visigodo: su protofeudalización», Investigaciones y documentos sobre las instituciones hispanas. Santiago, Editorial Jurídica de Chile: 5-56.

Sanz, R. (1986): «Aproximación al estudio de los ejércitos privados en Hispania durante la antigüedad tardía». Gerión, 4: 225-264.

Sarris, P. (2011): Empires of Faith. The Fall of Rome to the Rise of Islam, 500-700. Oxford, Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199261260.001.0001

Sayas Abengochea, J. J. (1988): «La búsqueda visigoda de la unidad territorial y el caso vascónico». Veleia, 5: 189-206.

Sarti, L. (2018): «Methoden, Bedeutung und Legitimation der Aneignung von fremdem Eigentum von der Spätantike zum frühen Mittelalter - Zusammenfassung und Diskussion», R. Keller y L. Sarti (eds.), Pillages, tirbuts, captifs. Prédation et sociétés de l'Antiquité tardive au haut Moyen Âge. Paris, Éditions de la Sorbonne: 179-193. https://doi.org/10.4000/books.psorbonne.39990

Sid. Apoll., Epist. = Sidonius Apollinaris, Epistulae. Ed. A. Loyen (1970): Sidoine Apollinaire, Tome II, Lettres (Livres I-V) / Tome III, Lettres (livres VI-VII). Paris, Belles Lettres.

Siseb. Epist. Siseb. reg. Goth. Missa ad Isid. de Libr. Rot = Sisebutus, Epistula Sisebuti regis Gothorum missa ad Isidorum de Libro Rotarum. Ed. J. Fontaine (2002) : Isidore de Séville, Traité de la nature. Introduction, texte critique, traduction et notes. Paris, Institut d'Études Augustiniennes.

Smith, A. D. (1981): «War and Ethnicity: The Role of Warfare in the Formation, Self-Images and Cohesion of Ethnic Communities». Ethnic and Racial Studies, 4 (4): 375-397. https://doi.org/10.1080/01419870.1981.9993347

Steuer, H. (2006): «Warrior Bands, War Lords, and the Birth of Tribes and States in the First Millennium AD in Middle Europe», T. Otto, H. M. Thrane y H. Vandkilde (eds.), Warfare and Society. Archaeological and Social Anthropological Perspectives. Aarhus, Aarhus University Press: 227-236.

Taius, Epistula praefatoria ad Quiricum Barcinonensem ep. Ed. M. Risco (1776): España Sagrada, Tomo 31. Madrid, D. Antonio de Sancha.

Teillet, S. (2011 [1984]): Des Goths à la nation gothique. Les origines de l'idée de nation en Occident du Ve au VIIe siècle. Paris, Les Belles Lettres.

Theuws, F. C. W. J. (1990): «Centre and Periphery in Northern Austrasia (6th-8th Centuries). An Archaeological Perspective», J. C. Besteman, J. M. Bos y H. A. Heiding (eds.), Medieval Archaeology in the Netherlands. Studies Prestented to H. H. van Regteren Altena, Maastricht, Van Gorcum: 41-69.

Thompson, E. A. (2011 [1969]): Los godos en España. Madrid, Alianza Editorial.

Vallejo Girvés, M. (1996): «The Treaties between Justinian and Athanagild and the Legality of the Byzantine Possession on the Iberian Peninsula». Byzantion, 66: 208-218.

Vallejo Girvés, M. (2012): Hispania y Bizancio. Una relación desconocida. Tres Cantos, Akal.

Valverde Castro, M.ª R. (2000): Ideología, simbolismo y ejercicio del poder real en la monarquía visigoda: un proceso de cambio. Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca.

Valverde Castro, M.ª R. (2011): «La ideología fiscal en el reino visigodo de Toledo», P. C. Díaz e I. Martín Viso (eds.), Entre el impuesto y la renta. Problemas de fiscalidad tardoantigua y altomedieval. Bari, Edipuglia: 163-188.

Van Dam, R. (2005): «Merovingian Gaul and the Frankish Conquests», P. Fouracre (ed.), The New Cambridge Medieval History, Volume 1: c. 500-700. Cambridge, Cambridge University Press: 193-231. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521362917.010

Velázquez, I. (2000): «Zonas y problemas eclesiásticos durante la época de la presencia bizantina en Hispania (una reflexión sobre los textos)», J. M. Gurt y N. Tena (eds.), V Reunió d'Arqueologia cristiana hispánica − V Reunión de Arqueología cristiana hispánica. Barcelona, Institut d'Estudis Catalans: 585-599.

Ven. Fort., Carm. = Venantius Fortunatus, Carminae. Ed. M. Roberts (2017): Poems, Venantius Fortunatus. Cambridge, MA-London, Harvard University Press.

Vit. Fruct. = Vita Fructuosi. Ed. M. Díaz y Díaz (1974): La Vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica. Braga, [s. n.].

Vizcaíno Sánchez, J. (2009): La presencia bizantina en Hispania (siglos VI-VII): la documentación arqueológica. Murcia, Universidad de Murcia, Servicio de Publicaciones.

Vizcaíno Sánchez, J. (2013): «Hispania y Oriente durante el período de ocupación bizantina (siglos VI-VII). La documentación arqueológica», M.ª P. de Hoz y G. Mora (eds.), El oriente griego en la península ibérica: epigrafía e historia. Madrid, Real Academia de la Historia: 281-305.

Wickham, C. (2009 [2005]): Una historia nueva de la Alta Edad Media: Europa y el mundo mediterráneo, 400-800. Barcelona, Crítica.

Wolf, K. B. (1999): Conqueros and Chroniclers of Early Medieval Spain. Liverpool, Liverpool University Press.

Wood, I. (2006): «Royal Succession and Legitimation in the Roman West, 416-536», S. Airlie, W. Pohl y H. Reimitz (eds.), Staat im frühen Mittelalter. Wien, Verlag Der Österreichischen Akademie der Wissenschaften: 59-72.

Wood, J. (2010): «Defending Byzantine Spain: Frontiers and Diplomacy». Early Medieval Europe, 18 (3): 292-319. https://doi.org/10.1111/j.1471-8847.2010.00300.x

Wood, J. (2012): The Politics of Identity in Visigothic Spain: Religion and Power in the Histories of Isidore of Seville. Leiden - Boston, Brill. https://doi.org/10.1163/9789004224322

Descargas

Publicado

2020-12-22

Cómo citar

Poveda Arias, P. (2020). ¿Hacia la unidad de Hispania? Explicaciones sociales a las ofensivas militares visigodas en la Península Ibérica (siglos VI-VIII). Gladius, 40, 73–92. https://doi.org/10.3989/gladius.2020.03

Número

Sección

Artículos

Datos de los fondos

Fritz Thyssen Stiftung
Números de la subvención 49.19.0.014GE

Ministerio de Ciencia e Innovación
Números de la subvención HAR2016-76094